مانیتور علائم حیاتی که نام دیگر آن مانیتورینگ فیزیولوژیک بیمار است دستگاهی است که به طور مستمر علائم حیاتی بیمار را اندازه گیری می کند. نتایج اندازه گیری شده بر روی یک صفحه نمایش نشان داده می شوند و در صورت نامطلوب بودن هر کدام از این علائم، کادر پزشکی مطلع شده و اقدامات لازم را انجام می دهند. این دستگاه عموما برای بیمارانی استفاده می شود که در بخش مراقبت های ویژه بستری هستند، یا تحت عمل های جراحی سنگین و با ریسک بالا قرار گرفته اند و شرایط نامتعادلی دارند. این مانیتور پارامترهایی مانند الکتروکاردیوگراف ECG، برون ده قلبی(لیتر بر دقیقه)، فشار خون تهاجمی IBP، فشار خون غیر تهاجمی NIBP، دمای بدن(درجه سانتی گراد)، سطح اکسیژن خون SpO₂، ضربان قلب BPM، نرخ تنفس(ضربان بر دقیقه) و میزان گازهای تنفسی(درصد آن ها یا فشار بر حسب میلی متر جیوه) را اندازه گیری کرده و نتایج را به صورت عدد یا نمودار بر روی صفحه نمایش نشان می دهد. قابل ذکر است که برخی از این پارامترها انتخابی هستند و در صورت تمایل قابلیت اندازه گیری آن ها در دستگاه قرار داده می شود.

هر کدام از پارامترهای نام برده یک ماژول نامیده می شوند. این ماژول ها دارای بازه استاندارد هستند که در سیستم دستگاه تعریف شده است. بنابراین اگر نتایج اندازه گیری شده حاصل از هر کدام آن ها خارج از بازه استاندارد باشد، سیستم هشدار صوتی یا تصویری دستگاه فعال می شود و پزشک و پرستار را مطلع می سازد. علاوه بر این، تمام مانیتورهای علائم حیاتی به یک سیستم مرکزی در بیمارستان متصل هستند. این سیستم خارج از CCU یا ICU قرار دارد. بنابراین پزشک یا پرستار می توانند بدون نیاز به حضور دائمی در بخش مراقبت های ویژه، از نحوه عملکرد و علائم حیاتی بیمار مطلع شوند.

اجزای دستگاه مانیتور علائم حیاتی:

مانیتور علائم حیاتی از قسمت های زیر تشکیل شده است:

– صفحه نمایش که در مدل های جدیدتر دستگاه به صورت لمسی است.

– صفحه کلید برای انجام تنظیمات دستگاه.

– ماژول ها یا پارامترهایی که به آن ها اشاره کردیم.

– حسگر یا سنسور پارامترهای مختلف دستگاه مانند حسگر دما، کاف فشار سنج، پروب ECG، پروب پالس اکسیمتر.

– برد تغذیه که ولتاژ برق شهری را به ولتاژ دستگاه تبدیل می کند.

– دو نوع باتری اصلی و پشتیبان که باتری اصلی نیکل کادمیوم یا سربی اسیدی است. باتری پشتیبان یک باتری 3 ولتی کوچک است که در موارد اضطراری استفاده می شود.

چه پارامتر یا ماژول هایی توسط مانیتور علائم حیاتی اندازه گیری می شود؟

همان طور که قبل تر نیز گفته شد تعدادی از پارامترهای زیر در تمام مانیتورهای علائم حیاتی وجود دارند و تعدادی به صورت انتخابی در دستگاه قرار داده می شوند:

– ماژول ECG/Resp: نمایش امواج سیگنال قلب و سیگنال تنفس بیمار(Respiration)، و هم چنین نمایش نرخ ضربان قلب(Heart rate) و نرخ تنفس(Respiration rate).

– ماژول SpO₂: اندازه گیری درصد اشباع اکسیژن خون. در اندازه گیری این ماژول از فناوری نوری استفاده می شود بنابراین عوامل مختلفی می توانند روی دقت اندازه گیری این پارامتر تاثیر بگذارند. این عوامل عبارتند از:

1. نور زیاد محیط
2. حرکت یا لرزش بیش از حد بیمار
3. هموگلوبین های غیر عادی مانند متاگلوبین و کربوکسی هموگلوبین
4. قرار دادن نامناسب پروب SpO₂
5. تداخل الکترومغناطیسی مانند تداخل با دستگاه MRI
6. وجود رنگدانه هایی مانند متیلن بلو یا ایندیگو کارمین در خون بیمار
7. افت جریان خون ناشی از شوک بیمار به طوری درصد اکسیژن خون قابل اندازه گیری نباشد. به طور مثال در اثر دمای پایین بدن، کم خونی با رگ بند
8. هنگام استفاده از دستگاه الکتروسرجری

ماژولNIBP(Non invasive blood pressure): اندازه گیری غیر تهاجمی و خودکار فشار خون سیستولیک، دیاستولیک و میانگین بیمار. این اندازه گیری در صورتی که نرخ ضربان قلب کمتر از 40 یا بیشتر از 240 باشد یا در حالتی که بیمار زیر دستگاه قلبی- ریوی است غیر ممکن می باشد. علاوه بر این، در شرایط زیر نیز این اندازه گیری با مشکل روبرو می شود:

1. آریتمی قلبی
2. تغییرات سریع فشار خون
3. ورم شدید
4. پس از شوک شدید
5. کاهش دمایی که جریان خون را کاهش دهد
6. حرکت و لرزش بیش از حد بیمار یا تشنجی که در آن فشار خون سرخرگی و ضربان منظم به سختی تشخیص داده شود.

– ماژولIBP(invasive blood pressure): اندازه گیری فشار خون به صورت تهاجمی و نمایش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک. در واقع یک حسگر فشار، فشار خون شریان سرخرگی یا رگ وریدی را به صورت مستقیم اندازه گیری می کند. خروجی این ماژول به صورت منحنی پیوسته بر روی صفحه نمایش نشان داده می شود. در بعضی از مانیتورهای علائم حیاتی، دو کانال IBP وجود دارد که به صورت هم زمان فشار دو نقطه مختلف را اندازه گیری می کنند و شکل موج، فشار سیستولیک، فشار دیاستولیک و فشار میانگین را نشان می دهند.

– ماژول دما (Temperature): اندازه گیری دما و اختلاف دما بین دو کانال دما. در مانیتور علائم حیاتی سنسورهای دمایی وجود دارند که اساس کار آن ها سنجش میزان تغییر مقاومت بر اساس تغییر دما است. در برخی مانیتورها دو کانال اندازه گیری دما وجود دارد که دمای دو نقطه متفاوت از بدن را اندازه می گیرند.

– ماژول CO₂: اندازه گیری درصد دی اکسید کربن در هوای بازدم بیمار. این مقدار اندازه گیری شده به صورت شکل موج نشان داده می شود و نرخ تنفس را نیز نشان داده و حالت آپنه تنفسی را هم تشخیص می دهد.

واحد اندازه گیری ماژول های ذکر شده به شرح زیر می باشد:

– نرخ ضربان قلب: ضربان بر دقیقه BPM

– فشار خون: mmHg

– دما: درجه سانتی گراد °C

– اکسیژن خون: %

– برون ده قلبی: لیتر بر دقیقه L/min

– نرخ تنفس: ضربان بر دقیقه BPM

– گازهای تنفسی: % یا فشار بر حسب mmHg

ماژول های مانیتور علائم حیاتی دارای مقادیر استاندارد برای افراد بالغ و نوزادان هستند که در صورتی که مقدار اندازه گیری شده از این بازه خارج شود آلارم دستگاه فعال می شود. این بازه های استاندارد برای افراد بالغ به شرح زیر هستند:

– نرخ ضربان قلب: BPM 90- 50

– فشار خون: mmHg 80/120

– دما: °C 37

– اکسیژن خون: 100- 95%

– برون ده قلبی:  L/min ‎‏۶ ‏

– نرخ تنفس:BPM  ‎‏۱۲‏‎

– درصد اشباع گازها: نیتروژن 79%، اکسیژن 17%، دی اکسید کربن 4%

مقادیر استاندارد برای نوزادان به صورت زیر است:

– نرخ ضربان قلب: BPM 180- 120

– دما: °C 37

– اکسیژن خون: 98- 95%

– نرخ تنفس: BPM  80- 40

– درصد اشباع گازها: نیتروژن 79%، اکسیژن 17%، دی اکسید کربن 4%